สายพาน (Belt) สำหรับเครื่องจักรอุตสาหกรรม เป็นชิ้นส่วนที่มีหน้าที่สำคัญในการเชื่อมโยงชิ้นส่วน อุปกรณ์ และเครื่องจักรต่าง ๆ เข้าด้วยกัน เพื่อให้เกิดการทำงานหรือการหมุนไปพร้อม ๆ กัน โดยสายพานนั้นได้ถูกประดิษฐ์ขึ้นมาเพื่อการใช้งานแทนที่โซ่เหล็ก หรือวัสดุฟันเฟืองแบบเดิม ๆ ที่มีข้อจำกัดในเรื่องของการติดตั้ง การใช้งาน และการบำรุงรักษา

ในปัจจุบันนี้เราจึงมักจะได้พบเห็นการนำสายพานมาใช้สำหรับการส่งกำลังของเครื่องจักรอุตสาหกรรม รวมถึงการใช้สำหรับการเคลื่อนที่และการขนถ่ายสิ่งของในรูปแบบต่าง ๆ กันมากขึ้น เนื่องจากข้อดีในด้านของราคาที่ถูกและการใช้งานติดตั้งที่ทำได้ง่ายกว่าการใช้โซ่หรือฟันเฟือง อีกทั้งสายพานยังสามารถรับแรงกระตุกและการสั่นสะเทือนได้ดีโดยไม่ทำให้เกิดเสียงดังในระหว่างการใช้งาน ซึ่งส่งผลให้สายพานถูกพัฒนารูปแบบขึ้นมาให้มีความหลากหลายเพื่อให้สามารถตอบโจทย์การใช้งานในอุตสาหกรรมทุกรูปแบบ

ประเภทของสายพานเครื่องจักรอุตสาหกรรม

โดยทั่วไปแล้ว สายพานของเครื่องจักรอุตสาหกรรมสามารถแบ่งออกได้เป็น 2 ประเภทหลัก ๆ ตามลักษณะของการใช้งานได้ ดังนี้

1. สายพานลำเลียง (Conveyor Belt)
เป็นระบบลำเลียงสิ่งของที่เชื่อมต่อกันเป็นวง (Endless) ซึ่งใช้สายพานเป็นอุปกรณ์หลักในการเคลื่อนย้ายวัสดุจากจุดหนึ่งไปยังอีกจุดหนึ่งตามทิศทางที่ต้องการทั้งแนวราบ แนวลาดชัน และแนวดิ่ง โดยอาศัยมอเตอร์เป็นตัวต้นทางในการส่งกำลังสำหรับการขับเคลื่อนสายพานเพื่อสามารถให้หมุนรอบพูลเลย์ขับ (Drive Pulley) โดยการติดตั้งสายพานลำเลียงจะมีอุปกรณ์ (Components) ต่าง ๆ เป็นตัวช่วยในการประคองและขับเคลื่อนระบบการทำงานของสายพาน เพื่อให้ระบบสามารถทำงานได้อย่างราบรื่นและปลอดภัย

2.สายพานส่งกำลัง (Transmission belt)
สายพานส่งกำลัง เป็นสายพานประเภทที่สามารถพบเห็นได้มากในเครื่องจักรอุตสาหกรรมโดยเฉพาะเครื่องจักรกล เนื่องจากสายพานส่งกำลังมีหน้าที่หลักในการส่งกำลังระหว่างตัวขับ (Driver) หรือต้นกำลังของแรงหมุน และตัวตาม (Driven) หรือส่วนที่ได้รับแรงหมุนตามต้นกำลัง เพื่อทำให้แรงหมุนของเครื่องจักรอุตสาหกรรมถูกส่งต่อไปยังอีกจุดหนึ่งได้เช่นเดียวกับการทำงานฟันเฟือง

โดยตัวสายพานส่งกำลังจะถูกติดตั้งผ่านการคล้องอยู่กับลูกล้อของสายพาน หรือที่เรียกว่า Pulley (พูลเลย์ – หรือในบางครั้งอาจเรียกว่า มู่เลย์) ตั้งแต่ 2 ตัวขึ้นไป เพื่อทำหน้าที่เป็นตัวส่งผ่านแรงจากแหล่งกำเนิดเพื่อใช้เป็นกำลังในการขับเคลื่อนกลไกต่าง ๆ ซึ่งสามารถส่งกำลังเพื่อเปลี่ยนทิศทางได้ และในบางครั้งการติดตั้งระบบสายพานส่งกำลังอาจมีการเพิ่มการติดตั้งลูกล้อตรงกลางหรือที่เรียกว่า Idler Pulley ซึ่งเป็นลูกล้อที่หมุนอยู่กับที่เข้าไปด้วย เพื่อเอาไว้ใช้สำหรับการปรับแรงตึงของสายพาน

สำหรับประเภทของสายพานส่งกำลังที่นิยมใช้งานกันอย่างแพร่หลายทั้งในส่วนของเครื่องจักรกล และอุตสาหกรรมการเกษตรต่าง ๆ ได้แก่ สายพานไทม์มิ่ง (Timing Belt) , สายพานวี (V-belt)

ความแตกต่างระหว่างสายพานไทม์มิ่ง และ สายพานวี

1. สายพานไทม์มิ่ง (TIMING BELT)
สายพานไทม์มิ่ง หรือที่ในบางครั้งอาจจะมีการเรียกว่า สายพานตีนตะขาบ สายพานราวลิ้น หรือสายพานฟันเฟือง เป็นสายพานที่มีลักษณะเป็นร่องฟันคล้ายกันกับฟันเฟือง วางพาดในแนวขวางตลอดความยาวของสายพาน โดยตัวสายพานไทม์มิ่งจะมีเส้นใยรับแรงดึงที่ทำจากลวดเหล็กกล้าฝังอยู่ภายในโครงสร้างของสายพานที่ทำมาจากโพลียูรีเทน หรือเส้นใยไฟเบอร์ฝังอยู่ภายในโครงสร้างของสายพานที่ทำมาจากยางสังเคราะห์และมีการห่อหุ้มส่วนของฟันด้วยเส้นใยที่ทอจากไนลอนเพื่อลดแรงเสียดทานและลดการสึกหรอ

สายพานไทม์มิ่ง หรือที่ในบางครั้งอาจจะมีการเรียกว่า สายพานตีนตะขาบ สายพานราวลิ้น หรือสายพานฟันเฟือง เป็นสายพานที่มีลักษณะเป็นร่องฟันคล้ายกันกับฟันเฟือง วางพาดในแนวขวางตลอดความยาวของสายพาน โดยตัวสายพานไทม์มิ่งจะมีเส้นใยรับแรงดึงที่ทำจากลวดเหล็กกล้าฝังอยู่ภายในโครงสร้างของสายพานที่ทำมาจากโพลียูรีเทน หรือเส้นใยไฟเบอร์ฝังอยู่ภายในโครงสร้างของสายพานที่ทำมาจากยางสังเคราะห์และมีการห่อหุ้มส่วนของฟันด้วยเส้นใยที่ทอจากไนลอนเพื่อลดแรงเสียดทานและลดการสึกหรอ

คุณสมบัติของสายพานไทม์มิ่ง (TIMING BELT)

• สายพานไทม์มิ่งมีน้ำหนักเบา ทนทาน สามารถงอตัวได้ดี และไม่ก่อให้เกิดเสียงดังในระหว่างการทำงาน
• การทำงานของสายพานไทม์มิ่ง (Timing Belt) ไม่จำเป็นจะต้องอาศัยแรงเสียดทานระหว่างสายพานกับลูกล้อ (Pulley) ในการส่งกำลัง จึงทำให้อัตราเร็วที่ใช้ในการขับเคลื่อนสายพานให้หมุนรอบพูลเลย์นั้นมีความสม่ำเสมอ จึงสามารถควบคุมตำแหน่งและการส่งกำลังได้อย่างแม่นยำถึง 99%
• ร่องของสายพานไทม์มิ่งจะมีขนาดเดียวกันกับร่องของพูลเลย์ ทำให้ส่วนของสายพานและลูกล้อสามารถสบกันได้พอดีในขณะขับเคลื่อนเหมือนกับการทำงานของฟันเฟือง จึงไม่ทำให้เกิดการยึดตัวหรือการลื่นไถลในขณะส่งที่มีการส่งกำลัง

การใช้งานสายพานไทม์มิ่ง (TIMING BELT)
สายพานไทม์มิ่งสามารถใช้ได้ทั้งระบบที่มีความเร็วรอบต่ำ, ความเร็วรอบสูง, อัตราเร่งสูงและการเบรกสูง, การสลับทิศทาง หรือระบบที่ต้องการความแม่นยำของตำแหน่งที่ความเร็วสูง เช่น เป็นตัวส่งกำลังในเครื่องยนต์, step motor, servo motor, พัดลมอุตสาหกรรม รวมถึงการใช้งานในเครื่องจักรที่ต้องการให้เกิดการสูญเสียกำลังในการส่งที่ไม่มากนัก

2. สายพานวี (V-BELT)
สายพานวี (V-belt) เป็นสายพานที่มีลักษณะหน้าตัดเป็นรูปคล้ายลิ่ม ด้านข้างทั้ง2จะคล้ายตัว V ส่วนด้านบนและด้านท้องของสายพานจะตัดตรง โดยด้านข้างที่คล้ายตัว V นี้ จะทำหน้าที่ยึดเกาะกับลูกล้อ หรือ Pulley เพื่อสร้างแรงเสียดทานสำหรับการส่งกำลังได้เป็นอย่างดี
สำหรับประเภทของสายพานวีนั้น สามารถแบ่งออกได้เป็น 5 ประเภท หลัก ๆ ได้แก่ V-belt Standard, V-belt Banded, V-belt Multirib, V-belt Varispeed และ V-belt Dual

1. V-belt Standard เป็นสายพานที่ผลิตมาเป็นเส้นเดี่ยวๆ มีทั้งแบบหุ้มผ้าใบและไม่หุ้มผ้าใบ และมีทั้งแบบร่องเรียบและร่องฟัน หาซื้อง่ายราคาไม่แพง ใช้งานทั่วไปและแพร่หลาย ใช้ได้ทุกกลุ่มเครื่องจักรตั้งแต่ขนาดเล็กไปจนถึงขนาดใหญ่

2. V-belt Banded เป็นการนำเอาสายพานวีสแตนดาร์ดมาจัดเรียงคู่กันตั้งแต่ 2 เส้นขึ้นไป และเชื่อมหลังเข้าด้วยกันโดยยางสังเคราะห์สายพานจึงกลายเป็นแผ่นเดียวกัน สายพานวีประเภทนี้เหมาะสำหรับการใช้งานในระบบที่มีระยะห่างของแกนเพลามากๆ และระบบที่มีการสั่นสะเทือนของเครื่องจักร เพื่อการกระจายแรงที่สม่ำเสมอและป้องกันสายพานพลิกได้เป็นอย่างดี

3. V-belt Multirib เป็นสายพานวีที่มีร่องขนาดเล็กอยู่ติดกันหลายๆร่อง ถูกออกแบบมาสำหรับระบบที่มีอัตราทดสูง, ความเร็วสูง, ใช้งานกับ pulley ขนาดเล็ก และโค้งงอได้ดีจึงสามารถขับ pulley ได้หลายตัว ลักษณะของสายพานวีประเภทนี้จะมีน้ำหนักเบาและมีความหนาไม่มาก แต่ส่งกำลังได้สูง จึงทำให้ระบบมีความกะทัดรัด ประหยัดพื้นที่ ติดตั้งง่าย